Πίσω στο ευρετήριο

  Τα απρόσεκτα μυαλά...

Πάσχος Mανδραβέλης, http://www.medium.gr

Η αλήθεια είναι πως όταν αναμιγνύεται η διανόηση με την πολιτική σπάνια τα αποτελέσματα είναι καλά. Ετσι κι αλλιώς, πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, ενώ διανόηση είναι η τέχνη του ιδανικού. Γιʼ αυτό, όποτε διανοούμενοι ή καλλιτέχνες έμπλεξαν με την πολιτική, βγήκαν πάντα λαβωμένοι. Η πολιτική έχει πολλές ενοχλητικές λεπτομέρειες που δεν ταιριάζουν στο ιδανικό των γραμμάτων και των τεχνών. Ενίοτε δε, έχει και σοβαρά εγκλήματα, τα οποία οι μεγάλοι της σκέψης παρέβλεψαν γιατί είχαν κατά νου την εφαρμογή των θεωριών τους.

Ο Μίλτον Φρίντμαν ήταν ένας από αυτούς, αλλά δεν ήταν ο μόνος. Ολόκληρη η πνευματική ιστορία του 20ού αιώνα έχει μελανές σελίδες διανοούμενων οι οποίοι έργω -ή άθελά τους- στήριξαν αιμοσταγή καθεστώτα.

Ο νομπελίστας οικονομολόγος δεν υπήρξε αρχιτέκτονας του «οικονομικού θαύματος» ούτε συνεργάτης μιας από τις χειρότερες δικτατορίες που γνώρισε ο κόσμος, όπως η αριστερογενής φλυαρία τον θέλει. Ομως: Πήγε στη Χιλή του Πινοσέτ και έστειλε στον δικτάτορα μια επιστολή που δεν του έπρεπε. Ούτε στον δικτάτορα ούτε στον Φρίντμαν.

Αλλά, από 'κει και πέρα δεν μπορεί να ακυρωθεί το πολυσχιδές έργο του εξαιτίας ενός αντιδημοκρατικού ολισθήματος όπως δεν μπορεί να ακυρωθεί η «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου από τους στίχους: «Είναι παρών ο Στάλιν στο παγκόσμιο πόστο του./ Ο Στάλιν ανεβάζει στις επάλξεις των πέντε ηπείρων τις σημαίες της ειρήνης./ Ο Στάλιν ετοιμάζει με το σκόρπιο αλεύρι του κόσμου/ Ενα ολοστρόγγυλο καρβέλι υγείας».

Με την ίδια λογική δεν μπορεί να σβήσει το φιλοσοφικό έργο του Μάρτιν Χάιντεγκερ επειδή έγινε μέλος του ναζιστικού κόμματος και εκφώνησε το 1933 μια ομιλία που υμνούσε τα επιτεύγματα του χιτλερικού καθεστώτος. Ούτε οι ύμνοι στον Μουσολίνι ακυρώνουν την ποίηση του Εζρα Πάουντ. Και φυσικά δεν πρέπει να διαγράψουμε τη δουλειά του Ζαν Πολ Σαρτρ εξαιτίας της υποστήριξης στο φριχτό καθεστώς του Μάο Τσε Τουγκ.

Ηταν εκατοντάδες οι στοχαστές που στήριξαν (πιο ενεργά από τον Φρίντμαν) δικτατορικά καθεστώτα. Mια ενδιαφέρουσα προσέγγιση του φαινομένου επιχείρησε ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, Μαρκ Λίλα με το βιβλίο του «Tο απρόσεκτο μυαλό: Oι διανοούμενοι στην πολιτική».

«Aν με τον όρο διανοούμενος εννοούμε εκείνους τους ανθρώπους που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στη σκέψη», έγραψε ο Λίλα, «τότε αυτοί οι άνθρωποι έχουν πιο έντονο το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλα τα ανθρώπινα όντα: την απόσταση που έχουν οι ιδέες από την κοινωνική πραγματικότητα. Aυτό που ξεχνούν οι διανοούμενοι είναι πως αυτή η απόσταση δεν θέτει μόνο εννοιολογικά προβλήματα αλλά και ηθικά».

Tο ερώτημα, βέβαια, είναι αν τα πολιτικά λάθη των φιλοσόφων καταστρέφουν την αξία των θεωριών τους. «Δεν νομίζω ότι η αλήθεια ή αξία των αποδείξεων του Eυκλείδη εξαρτάται από τη συμπεριφορά στους υπηρέτες του», λέει ο Λίλα. Ετσι κι αλλιώς «οι περισσότεροι Ευρωπαίοι διανοούμενοι του 20ού αιώνα... εξέχοντες καθηγητές, ταλαντούχοι ποιητές και δημοσιογράφοι με μεγάλη επιρροή συγκέντρωσαν τα ταλέντα τους για να πείσουν όσους τους άκουγαν ότι ο σύγχρονοι τύραννοι ήταν απελευθερωτές, τα εγκλήματά τους ήταν ευγενή, όταν τα βλέπαμε από μια άλλη οπτική γωνία. Οποιος γράψει την πνευματική ιστορία του 20ού αιώνα σίγουρα θα χρειαστεί μεγάλο στομάχι...».

Το ταξίδι του Φρίντμαν στη Χιλή ήταν ένα μεγάλο λάθος. Πιθανώς εγκληματικό λάθος. Δεν μπορεί όμως να μείνει μόνο αυτό από την ιστορία του. Θα είναι αδικία. Οχι τόσο για τη μνήμη του, αλλά για τις καινοτόμες ιδέες του, οι οποίες μπορούν να γονιμοποιήσουν τον λειψό διάλογο που χρόνια τώρα γίνεται στη χώρα.